Εξερευνήστε τον τόπο. Το νησί έχει κρυφές ομορφιές, ιστορίες και θρύλους. Πάρτε μια γεύση.

ΧΡΥΣΟΣΠΗΛΙΑ

Βρίσκεται λίγα μέτρα πάνω από τη θάλασσα ανατολικά από το βράχο της Παναγίας. Το σπήλαιο δεν είναι επισκέψιμο και προστατεύεται από το Υπουργείο Πολιτισμού. Στο εσωτερικό του, που κοσμείται από σταλακτίτες και σταλαγμίτες, υπάρχουν κατάλοιπα από την αρχαιότητα: αγγεία και θραύσματά τους, λυχνάρια κ.ά. Τα κυριότερα όμως ευρήματα είναι
τα ονόματα που υπάρχουν στα τοιχώματα του σπηλαίου και στους σταλακτίτες, από τον 4ο αιώνα π.Χ. Έχουν καταγραφεί αρκετές εκατοντάδες ονόματα, ανδρικά κατά κύριο λόγο, τα oποία συνοδεύονται από τον τόπο καταγωγής του υπογράφοντος (Σερίφιος, Κρης, Σάμιος). Στο σπήλαιο, που είχε λατρευτικό χαρακτήρα, πρέπει να γίνονταν τελετές ενηλικίωσης εφήβων.

Αργότερα, κατά την Τουρκοκρατία, η Χρυσοσπηλιά αποτέλεσε ασφαλές καταφύγιο για τους κατοίκους του νησιού κατά τη διάρκεια πειρατικών επιδρομών, μια και εκτός από το απρόσιτο του σπηλαίου υπήρχε και νερό στη δεξαμενή των ρωμαϊκών χρόνων που βρίσκεται έξω από αυτό και συγκέντρωνε τα νερά της βροχής. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, όταν σε κάποια επιδρομή οι κάτοικοι κρύφτηκαν εκεί, οι πειρατές ψάχνοντάς τους συνάντησαν μια γριά και υποσχόμενοι ότι θα της χαρίσουν τη ζωή την έπεισαν να τους μαρτυρήσει την κρυψώνα. Αυτή τους αποκάλυψε τη θέση κι εκείνοι άναψαν φωτιά μπροστά από τη σπηλιά και οι κάτοικοι του νησιού που βρίσκονταν μέσα πέθαναν από ασφυξία. Η αποκάλυψη του μυστικού δεν εμπόδισε βέβαια τους πειρατές να σκοτώσουν τη γριά ρίχνοντάς την από τον γκρεμό.

ΧΡΥΣΟΠΗΓΗ

Σας προτείνουμε αυτό το ήσυχο μέρος με την υπέροχη θέα για κάποιο από τα απογεύματά σας στη Φολέγανδρο.
Πρόκειται για ένα εκκλησάκι στο δυτικό άκρο του νησιού που μπορείτε να πάτε είτε με το αυτοκίνητό σας είτε με τα πόδια μετά το τέρμα της Άνω Μεριάς. Γύρω από το εκκλησάκι απλώνεται ένας αρκετά μεγάλος ελεύθερος χώρος και στην άκρη της, στο ύψωμα, το ιταλικό παρατηρητήριο.

ΠΑΛΙΟΚΑΣΤΡΟ

Στον βράχο που δεσπόζει η εκκλησία της Παναγίας, κοντά πια στην κορυφή του, βρίσκεται η αρχαία ακρόπολη του νησιού, το Παλιόκαστρο. Λαξεύματα στο βράχο, υπολείμματα μετάλλων και θραύσματα αγγείων από την αρχαιότητα έως τα μεταβυζαντινά χρόνια έχουν κατά καιρούς εντοπιστεί. Αν επισκεφθείτε την Παναγία, μπορείτε να περπατήσετε την ανηφορική πλαγιά κι ίσως μπορέσετε να διακρίνετε κάτι από αυτά τα λείψανα.